Oto artykuł, który pomoże Ci zdecydować się na najlepsze przedszkole na dziecka, najlepsze zajęcia dodatkowe dla dziecka czy nawet aktywności jakie organizujesz swojemu maluchowi w wieku przedszkolnym. Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym jest niezwykle istotnym okresem, w którym kształtują się podstawowe umiejętności, zachowania i struktury mózgowe. Z moich podcastów wiecie już pewnie, że najbardziej istotny dla rozwoju struktur mózgowych okres to 0-6 lat (to efekt między innymi przycinań synaptycznych, posłuchaj w tym odcinku). Istnieje wiele potrzeb rozwojowych, które powinny być uwzględniane, aby zapewnić dziecku optymalne warunki do wzrostu i rozwoju. Problem w tym, że niektóre obszary rozwoju dzieci są OPCJONALNE a niektóre OPTYMALNE. W niniejszym artykule omówię najważniejsze potrzeby rozwojowe dzieci w wieku przedszkolnym i polecę kilka źródeł, które rozwieją Ci wszystkie wątpliwości.

Potrzeby opcjonalne to te, które nie są kluczowe dla prawidłowego rozwoju dziecka, ale mogą go wzbogacić. Są to obszary, w których rozwój nie jest konieczny w okresie przedszkolnym, a ich zignorowanie nie ma negatywnych konsekwencji dla dalszego rozwoju, można to po prostu później (albo nigdy) nadrobić.  Przykładem takich potrzeb może być znajomość flag czy nazw dinozaurów. Jeśli dziecko zainteresuje się tymi tematami i z zapałem uczy się ich w wieku 3-4 lat, nie jest absolutnie to szkodliwe. Wręcz przeciwnie, może to rozwijać umiejętności zapamiętywania, poszerzać wiedzę encyklopedyczną i budować pozytywne nastawienie do nauki. Tymczasem brak zainteresowania tymi obszarami wiedzy encyklopedycznej przez 5-6 latka nie wpływa negatywnie na jego rozwój ani nie powoduje utraty jakichkolwiek umiejętności.

Potrzeby optymalne to te, których niezaspokojenie może zaszkodzić lub znacznie utrudnić rozwój dziecka. Skupienie się na tych obszarach  jest więc kluczowe dla stworzenia prawidłowego fundamentu rozwojowego, który będzie sprzyjał nie tylko prawidłowemu rozwojowi w okresie przedszkolnym ale też uczeniu się w przyszłości. Przykłady takich potrzeb to (spoiler alert!) kontakt z naturą oraz motoryka duża. Dokładnie dlaczego tak się dzieje, wyjaśnię głębiej w artykule na przykładach.

W kolejnych akapitach omówię najważniejsze z mojej perspektywy obszary dla rozwoju przedszkolaka a potem podam kilka przykładów obszarów opcjonalnych i dlaczego zazwyczaj rodzice przejmują się nie tym, czym trzeba.

Prawidłowy rozwój motoryki dużej ma kluczowe znaczenie dla dziecka w wieku przedszkolnym. Powtórzę – kluczowy.  To obszar, który jeśli zaniedbany będzie trudny (lub niemożliwy) do nadrobienia. Chętnie zrobię o tym osobny artykuł lub podcast, a tu poświęcę sporo miejsca, by spróbować przekonać Cię, że Twoje dziecko najprawdopodobniej rusza się za mało i za mało swobodnie – a to wpłynie nie tylko na zdrowie ale też naukę i ogólny rozwój. Po kolei. 

A w tej chwili bardzo dużo czynników działa na Twoją niekorzyść – spędzamy czas w domach, przed ekranami, przy stole, skakanie i bieganie w domu jest szybko upominane (bo coś się przewróci, uderzy, stanie, za dużo hałasu, już wystarczy); dzieci spędzają czas w placówkach, znów przy stołach, na dywanach, skakanie i bieganie jest upominane (nie biegamy po korytarzu); przewozimy dzieci autem z garażu do placówki i z powrotem, zabieramy do kina, do babci, za szachy i zajęcia plastyczne – czyli ciągle dziecko siedzi, leży w najlepszym wypadku stoi. A dziecko do 6 roku życia (potem też ale już coraz mniej) MUSI biegać, wbiegać, zbiegać, skakać, wskakiwać, zeskakiwać, wspinać się, przewracać się, zwisać, chwytać się, balansować – robić wszystko co jest związane z dużymi ruchami ciała i czego samo dziecko pragnie. Nasze dzieci zwyczajnie są do tego zniechęcane, z roku na rok coraz bardziej. Jak 2 latek biega potrafimy być bardziej wyrozumiali (bo jest jeszcze mały i “nie rozumie, że się nie biega”) ale jak już 5 latek biega po chodniku, szatni, korytarzu, centrum handlowym – to szybciej uznajemy je za źle wychowane i “to z ADHD”.

Szereg badań potwierdza (np. Lopes, źródła na dole artykułu), że aktywność ruchowa wpływa pozytywnie nie tylko na zdrowie fizyczne czy poziom energii ale też prawidłowy rozwój układu nerwowego (a układ nerwowy z kolei będzie pomagał dziecku w skupieniu uwagi, koncentracji, opanowywania emocji, nerwów, zarządzania stresem i wiele, wiele innych bardzo ważnych aspektów. 

Rozwinięta motoryka wpływa na ogólny rozwój mózgu. Poprzez aktywności ruchowe, takie jak bieganie, skakanie czy wspinanie się, dzieci angażują różne obszary mózgu. Ta stymulacja może wpływać na wzrost liczby połączeń między neuronami i rozwój struktur mózgowych, które są istotne dla procesów poznawczych związanych z nauką czytania, pisania i matematyki.

Po drugie, motoryka duża wspiera rozwój funkcji wykonawczych. Funkcje wykonawcze to umiejętności poznawcze, które kontrolują procesy myślowe i behawioralne, takie jak koncentracja, planowanie, kontrola impulsów i elastyczność poznawcza. Na przykład, poprzez kontrolę swojego ciała i zachowania podczas różnych aktywności ruchowych, dzieci uczą się koncentracji i kontrolowania swoich działań, co ma pozytywny wpływ na ich zdolność do skupienia uwagi i efektywności nauki w całym późniejszym życiu.

Wreszcie, aktywność fizyczna i rozwinięta motoryka wpływają na ogólną kondycję fizyczną i zdrowie. Dzieci, które są aktywne fizycznie, mają lepszą kondycję fizyczną, wyższą wydolność i lepsze krążenie krwi. Te aspekty fizyczne mają znaczenie dla optymalnego funkcjonowania mózgu. Poprawa przepływu krwi i dostarczanie tlenu do mózgu sprzyjają procesom poznawczym i zapewniają lepszą koncentrację i efektywność umysłową.

Nierozłączne z motoryką dużą jest też motoryka mała i sensoryka – również kluczowe, mam jednak nadzieję, że Wam dobrze znane i chociaż trochę oczywiste, bo o tym głównie się mówi gdy mamy maleństwo. Dlatego podkreślam tylko, że cała sensomotoryka jest ważna i przechodzę do kolejnych, mniej oczywistych kwestii.

Edukacja przyrodnicza i kontakt z naturą mają ogromne znaczenie dla rozwoju dziecka. Jeśli Ci się wydaje, że wiesz jak jest ważny, to pomnóż to razy 1000, dodaj do tego to jak ja myślę, że jest ważny i całość znów pomnóż razy 1000.

Zawsze czułam, że kontakt z naturą jest dla rozwoju dziecka ważny. Świeże powietrze, możliwość nieskrępowanego ruchu, odkrywanie, pobudzanie kreatywności, budowanie szacunku do natury i postawy proekologicznej – pewnie większość z tych argumentów jest Ci znanych. 

A co jeśli Ci powiem, że kontakt z naturą wpływa na zmniejszenie ryzyka wystąpienia u dzieci dysleksji, dyskalkulii, dysgrafii, ADHD i problemów z koncentracją wszelakich? A co jeśli Ci powiem, że kontakt z naturą wpływa na odporność, jakość snu, prawidłowy wzrost i wagę, apetyt, inteligencję emocjonalną (serio) i wiele, wiele innych?

A co jeśli Ci powiem, że kontakt z naturą wpływa na zmniejszenie ryzyka wystąpienia u dzieci dysleksji, dyskalkulii, dysgrafii, ADHD i problemów z koncentracją wszelakich?

Gdy zaczęłam czytać książki specyficznie poświęcone temu obszarowi, obudził się mój wielki sprzeciw. Bo czym innym jest wiedzieć, że przyroda ma dobry wpływ na dzieci i warto wyjść na spacer. A czym innym jest wiedzieć, że całe nasze społeczeństwo jest tak skonstruowane żeby ograniczać dziecku swobodny kontakt z naturą, dosłownie dzieci UPOŚLEDZAJĄC (nie boję się tego słowa, po tym co przeczytałam uznałabym to wręcz za niedopowiedzenie).

Boimy się zimna, wiatru, deszczu, kleszczy, drzazg, siniaków, chłodnych rączek, robaków, brudnej ziemi, kałuży, upału, otwartej przestrzeni, dzikiej przyrody. Idziemy z dziećmi do parku (po chodniku w butach z gumową podeszwą, w poliestrowej kurtce), idziemy na plac zabaw (z plastikowymi i metalowymi zabawkami, gumowym podłożem i blokowiskami naokoło – i nazywamy to kontaktem z przyrodą. Przedszkole wypuszcza dzieci na 20 min dziennie (ale pod warunkiem, że nie pada i strasznie nie wieje) na zamknięty teren 10 metrów kwadratowych w centrum miasta, chwaląc się, że dzieci codziennie spędzają czas na świeżym powietrzu. Nie wolno się oddalać, nie wolno odbijać piłki, nie wchodzimy na trawę bo mogą być psie kupy, nie schodzimy ze ścieżki bo możemy wejść w pajęczynę albo się zgubić – gdzie jest eksporacja? Nie ma. Gdzie jest swoboda? Brak. Gdzie jest kontakt z natura? Prawie nie istnieje. 

Jako rodzice musimy wykazać się kreatywnością i sprytnym ustalaniem priorytetów, by przeciwdziałać temu jakie okoliczności wychowania dziecka nas spotkały. To czy dziecko będzie miało odpowiedni kontakt z naturą, w znaczącym stopniu zależy od naszych decyzji i wiedzy.

Jedną z kluczowych potrzeb rozwojowych dziecka przedszkolnego jest rozwój równowagi mentalnej i umiejętności samoregulacji emocjonalnej. Dlaczego nazywam to obszarem optymalnym, czyli takim który potem trudno nadrobić? 

Czy mając 8, 10, 15 czy 20 lat można nauczyć się i poprawić swoją równowagę mentalną i samoregulację emocjonalną? Oczywiście i to bardzo często ma miejsce. Szczególnie w okresie 20+ lat, gdzie docieramy do ostatniego stadium budowania podstawowej struktury kory przedczołowej i na dobrą sprawę dopiero wówczas jesteśmy w stanie skutecznie planować, podejmować odpowiedzialniej decyzje etc. Dlaczego więc, skoro można tego nauczyć się później, ten obszar rozwoju znalazł się pośród tych kluczowych?

W przypadku dinozaurów – jeśli nie masz z nimi kontaktu, nie nauczysz się ich w przedszkolu, zaczniesz się uczyć od zera w szkole i możesz z powodzeniem nauczyć się wszystkich nazw. Prawda?

W przypadku samoregulacji emocjonalnej i mentalnej – nie da się tego po prostu odłożyć na półkę. Dziecko reguluje emocje na swój sposób od pierwszego dnia życia i nieskończenie wiele razy dziennie my dorośli przekazujemy dziecku strategie samoregulacji (świadomie lub nie). I czasem faktycznie pomagamy, a czasem niechcący uczymy dziecko czegoś, czego potem będzie się musiało ODUCZYĆ żeby prawidłowo funckjonować. Dlatego dobrze, jeśli rodzic wie co robić chociażby w tym kontekście by nie popełniać oczywistych błędów, które z roku na rok będzie trudniej naprawić.

Wiem, że temat należałoby rozwinąć i robię to bardzo obszernie w kursie o rozwoju intelektualnym przedszkolaka, ale już teraz mogę podpowiedzieć, że najlepiej na samoregulację w wieku przedszkolnym wpływa… ruch, kontakt z naturą i samoregulujący się rodzic.

I tak, piszę to trochę z bólem serca, bo jeśli miałabym na siłę przerzucić jakąś kategorię z opcjonalnych do kluczowych, żeby zmusić dorosłych i dzieci do czytania – to byłby to właśnie ten obszar. 

Tymczasem, nauka czytania, pisania, czytanie książek jest bardzo, bardzo, bardzo rozwojowe i bardzo, bardzo, bardzo dobrze wpływa na rozwój – ale nie jest kluczowy.

 Jeśli dziecko w wieku 2-6 lat:

• na co dzień swobodnie biega i skacze, bawi się w naturze i na świeżym powietrzu, zdrowo je, nie ma wiele kontaktu z ekranami, nie czyta i nie pisze – to będzie ogólnie rozwijało się (również poznawczo) lepiej, niż 
• dziecko, które spędza czas głównie w pomieszczeniach, wychodzi na dwór tylko na plac zabaw, ogląda pół godziny dziennie youtube i uczy się czytać i pisać. 

Zachęcam więc Cię z całego serca by już od przedszkola (albo i wcześniej) obdarowywać dziecko książkami, czytać mu do snu, uczyć czytania i pisania jeśli dziecko wykazuje zainteresowanie, zabierać do biblioteki – bo to wyrobi postawę i nawyk. A to jaką relację z czytelnictwem ma dziecko bezpośrednio wpłynie na jego rozwój i wiedzę w późniejszych latach. Jeśli jednak Twój 8 latek nie lubi i nie umie czytać – to nie jest koniec świata i nie jesteś złym rodzicem. 

Wprowadzanie pozytywnych nawyków rozwojowych, higienicznych i społecznych od najmłodszych lat ma istotne znaczenie dla długotrwałego rozwoju dziecka. Tu mamy do czynienia z podobnym zjawiskiem jak w punkcje z samoregulacją. Można uczyć umiejętności miękkich dzieci w podstawówce czy szkole średniej, można od podstaw uczyć się przydatnych nawyków – ale bardzo częstą sytuacją będzie konieczność oduczenia się najpierw tych niekorzystnych mechanizmów czy strategii by w ich miejsce od podstaw uczyć się nowych. A to jest znacznie trudniejsze.

Przy tym obszarze też się wahałam i z własnych preferencji chciałabym uznać go za kluczowy do prawidłowego rozwoju. Z punktu widzenia typowo neurobiologicznego – kontakt z naturą i motoryka duża jest ważniejsza. Z punktu widzenia rozwoju społecznego i psychologicznego – okres do 6 roku życia pełni bardzo ważną rolę w formowaniu się osobowości. Krakowskim targiem, uznam to za obszar optymalny anie nie z najwyższym priorytetem.

Jak już z wydźwięku artykułu wynika, domyślasz się o czym mowa. Uczenie się dni tygodnia, nazw dinozaurów, japońskiego, programowania, czytania, mnożenia, kolorów, arytmetyki mentalnej – nie robi krzywdy i nie szkodzi, ale absolutnie nie jest pryiorytetem. Jeśli Twoje dziecko zacznie to nadrabiać w podstawówce to wciąż może być prawidłowo rozwiniętym, mądrym, wszechstronnym dzieckiem.

Mogą pojawić się pytania takie jak:

• Jakie zatem kupować zabawki a od jakich się powstrzymywać?
• Jak wyposażyć pokój dziecka by wspierał motorykę dużą?
• Jak zorganizować dni i aktywnoiści by zapewnić dziecku kontakt z naturą zależnie od tego czy mamy dostęp do ogródka, lasu, balkonu czy niczego z powyższych.
• Jak wprowadzać elementy edukacji encyklopedycznej, czytania i umiejętności miękkich, by nie musieć o tym pamiętać każdego dnia i mieć do siebie wieczorem pretensji, że jest coś do nadrobienia?
• Jaką placówkę wybrać dla dziecka?
• Jakie wybrać zajęcia dodatkowe?
• Jak spędzać czas z dzieckiem, by było to najbardziej korzystne dla relacji, domowników ale też indywidualnego rozwoju dziecka?

Na te jak i na wiele innych pytań odpowiada Mentoring “Rozwój Intelektualny Przedszkolaka”, który DO JUTRA dostępny jest w wyprzedażowej cenie, następnie zostaje wycofany ze sklepu. Mentoring jest obszerny, zawiera wiele godzin materiałów (zobcz listę tutaj) i zdecydowałam się podzielić go na trzy mniejsze kursy w serii – mentoring więc mocno zmieni formę ale też cenę – dlatego to niepowtarzalna okazja by zaopatrzyć się we wszystkie treści z serii “Rozwój Intelektualny Przedszkolaka” za jednym zamachem – oszczędzając na tym 50%.

Richard Louv, “Ostatnie dziecko lasu”

W. Cameron, et al., “Fine motor skills and handwriting proficiency in children followed from childhood to adolescence: A 10 year longitudinal study”

T. Liberius, “Childhood play and adult creativity: The impact of early play experiences on creative problem-solving”

Sally Goddard Blythe, “Movement: Your Child’s First Language”

Neurologopedia.pl, “Rola motoryki dużej w rozwoju dziecka”

Chawla et al., “Children’s Concern for the Natural World: A Cross-Cultural Study of Nature Relatedness”

R. Louv, “Last Child in the Woods: Saving Our Children from Nature-Deficit Disorder”

Logan et al., “Promoting Physical Activity in Preschoolers to Prevent Obesity: A Review of the Literature”

N. Watling et al., “Current Practice Patterns in the Use of Sensory Integration Therapy by Occupational Therapists in the United States and Canada”

Eisenberg et al., “Emotion Regulation: Concepts, Research, and Applications”

Mendelson et al., “Mindfulness Intervention Effects on Emotion Regulation in Early Childhood”

Mol et al., “The Long-Term Effects of Reading Intervention on Language Impairment in Children”

Neuman et al., “Creating Literacy-Rich Preschools and Kindergartens”

Sanders et al., “Parenting and the Treatment of Child Psychopathology: A Point of View”

Lopes et al., “Associations between Gross Motor Coordination and Academic Achievement in Elementary School Children”

Logan et al., “Promoting Physical Activity in Preschoolers to Prevent Obesity: A Review of the Literature”

Libertus et al., “The Role of Fine Motor Skills in Academic Achievement”

Pfeiffer et al., “The Relationship between Sensory Integration and Brain Functioning”

Watling et al., “Occupational Therapy Interventions for Children with Sensory Processing Dysfunction”

Chawla et al., “Children’s Concern for the Natural World: A Cross-Cultural Study of Nature Relatedness”

Sobel, “Children’s Special Places: Exploring the Role of Forts, Dens, and Bush Houses in Middle Childhood”

Lillard, “Montessori: The Science Behind the Genius”

Clark et al., “Dalton Plan for the 21st Century”

Gray et al., “Learning in the Digital Age: An Examination of the Homeschooling Movement”

Holt, “Teach Your Own: The John Holt Book of Homeschooling”